|
48
năm về trước, Tuyên bố Bangkok 1967 đã “khai sinh” Hiệp hội các Quốc
gia Đông Nam Á (ASEAN) với mục tiêu “thúc đẩy hợp tác, tạo dựng nền tảng
vững chắc cho một cộng đồng hòa bình và thịnh vượng của các quốc gia
khu vực” 1.
48
năm sau, vào ngày 22-11-2015, tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 27
diễn ra ở Thủ đô Kuala Lumpur của Malaysia, Lãnh đạo của 10 quốc gia
thành viên ASEAN đã đặt bút ký văn kiện lịch sử Tuyên bố hình thành Cộng
đồng ASEAN 2015, trong đó nêu rõ “sự hình thành của Cộng đồng ASEAN đã
tạo ra một dấu mốc trong tiến trình liên kết, bảo đảm hòa bình, an ninh
và tự cường dài lâu trong một khu vực hướng ra bên ngoài, với các nền
kinh tế năng động, cạnh tranh và liên kết sâu rộng, và một cộng đồng thu
nạp dựa trên ý thức mạnh mẽ về sự gắn kết và bản sắc chung”2.
Trên chặng đường lịch sử gần nửa thế kỷ ấy, Việt Nam tự hào với những
dấu ấn đóng góp quan trọng vào thành công chung của ASEAN.
Tầm nhìn ASEAN 2020: Nơi khởi nguồn ý tưởng
Thập
kỷ 1990, Chiến tranh lạnh qua đi và vấn đề Campuchia được giải quyết,
những “nút thắt” trong quan hệ giữa các nước ở khu vực cũng dần được gỡ
bỏ, mở ra những triển vọng lạc quan cho Đông Nam Á. Sự chuyển biến căn
bản của cục diện thế giới cùng sự xuất hiện của những nhân tố mới đặt ra
yêu cầu tăng cường hợp tác và liên kết khu vực để gia tăng sức mạnh và
lợi thế, bảo đảm tốt hơn cho hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực.
Xuất phát từ nhận thức chung đó, nhân dịp kỷ niệm 30 năm thành lập, các
Lãnh đạo ASEAN thông qua Tầm nhìn ASEAN 2020, trong đó lần đầu tiên đề
cập ý tưởng về một cộng đồng hài hòa các quốc gia Đông Nam Á, nơi “sông
núi không còn ngăn cách mà gắn kết chúng ta trong hợp tác và hữu nghị”3.
Bước
sang thế kỷ 21, nhu cầu nâng tầm liên kết của ASEAN càng trở nên bức
thiết trước những chuyển động không ngừng của thế giới và khu vực. Tháng
10-2003 với Tuyên bố Hòa hợp Bali II, các nhà Lãnh đạo ASEAN chính thức
quyết định xây dựng Cộng đồng ASEAN trên 3 trụ cột Chính trị-An ninh,
Kinh tế và Văn hóa-Xã hội vào năm 2020; và tiếp đến tháng 1-2007 nhất
trí đẩy nhanh liên kết nội khối rút ngắn tiến độ 5 năm tiến độ hình
thành Cộng đồng vào năm 2015 để bắt kịp xu hướng toàn cầu hóa và hội
nhập ngày càng sâu sắc. Hiến chương ASEAN có hiệu lực năm 2008 tạo dựng
một khuôn khổ pháp lý và thể chế toàn diện cho liên kết ASEAN mà trước
hết là mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN 2015.
Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN (2009-2015): Từng bước đi nhỏ cho thành công lớn
Tiếp
nối các mục tiêu và định hướng đã đề ra trên ba trụ cột, Lộ trình xây
dựng Cộng đồng ASEAN (2009-2015) là một bước cụ thể hóa quan trọng với
hơn 800 đầu việc nhằm thúc đẩy liên kết của ASEAN sâu rộng và toàn diện
hơn. Bảy năm triển khai lộ trình với tỷ lệ đạt 94% phản ánh nỗ lực bền
bỉ của các nước thành viên và cùng với đó là những kết quả quan trọng mà
ASEAN đã gặt hái được.
* Hợp tác chính trị-an ninh được nâng lên một tầm cao mới
Với
mục đích bảo đảm môi trường hòa bình, hòa hợp cho nhân dân và các nước
thành viên, ASEAN không ngừng củng cố và phát triển hợp tác chính trị-an
ninh, rộng lớn hơn về lĩnh vực, sâu sắc hơn về nội dung và phong phú
hơn về hình thức.
Các
nguyên tắc và chuẩn mực ứng xử như: Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác Đông
Nam Á (TAC), Hiệp ước khu vực Đông Nam Á không có vũ khí hạt nhân
(SEANWFZ), Tuyên bố về Ứng xử giữa các bên ở Biển Đông (DOC) được phát
huy, trở thành nền tảng chỉ đạo không chỉ quan hệ giữa các nước thành
viên mà cả giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài. Giá trị của các chuẩn
mực đó được nhân rộng góp phần thúc đẩy văn hóa đối thoại, tham vấn và
xây dựng lòng tin ở khu vực. Nhiều vấn đề và nội dung hợp tác được đưa
lên bàn nghị sự và thảo luận với tinh thần thẳng thắn và cởi mở như:
Biển Đông, an ninh hàng hải, nhân quyền, pháp lý, các vấn đề an ninh phi
truyền thống. Nhiều cơ chế đã được thiết lập và đưa vào vận hành hiệu
quả như: Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN (AMM); Hội nghị Bộ trưởng
Quốc phòng ASEAN (ADMM); Ủy ban liên chính phủ ASEAN về Nhân quyền
(AICHR); Diễn đàn Biển ASEAN (AMF); Viện Hòa bình và Hòa giải ASEAN
(AIPR).
Những
thành tựu trên đã góp phần tăng cường hiểu biết và tin cậy giữa các
nước thành viên, củng cố đoàn kết nội khối ngày một bền chặt và khẳng
định vai trò chủ đạo của ASEAN trong việc duy trì môi trường hòa bình,
an ninh ở khu vực.
* Hợp tác kinh tế cùng phát triển thịnh vượng
Khởi
nguồn từ Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN (AFTA) năm 1992, liên kết và kết
nối kinh tế ASEAN không ngừng mở rộng, không chỉ tạo ra sức mạnh cộng
hưởng cho nền kinh tế khu vực, mà còn ứng phó và vượt qua các cuộc khủng
hoảng kinh tế khu vực và toàn cầu. Các liên kết ấy được thể hiện sinh
động qua 4 đặc trưng của Cộng đồng Kinh tế ASEAN, đó là một thị trường
chung và không gian sản xuất thống nhất gắn liền với lưu chuyển thuận
lợi của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, lao động kỹ năng và vốn; một khu vực
kinh tế cạnh tranh; một khu vực phát triển kinh tế đồng đều; và một khu
vực hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu.
Sự
hình thành Cộng đồng Kinh tế ASEAN chắc chắn sẽ mang lại cho kinh tế
các nước thành viên thêm động lực để phát triển và nhờ đó mà người dân
ASEAN ngày càng được thụ hưởng mức sống cao hơn. Gộp cả 10 nền kinh tế,
ASEAN là một thị trường chung của hơn 625 triệu dân với tổng GDP là
2.600 tỉ USD, mở ra triển vọng lớn về thương mại và đầu tư. Trong giai
đoạn 2007-2013, tổng thương mại của ASEAN đã tăng từ mức 1.600 tỉ USD
lên mức 2.500 tỉ USD; đầu tư trực tiếp vào ASEAN tăng từ 84 tỉ USD lên
122 tỉ USD (mức cao nhất so với toàn cầu trong năm 2013). Dự kiến GDP sẽ
tăng 7,1% và tạo 14 triệu việc làm trong mười năm tới. Tiếp đà phát
triển này, ASEAN là nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới hiện nay sẽ kỳ vọng
trở thành nền kinh tế lớn thứ 4 thế giới vào năm 2050.
* Hợp tác văn hóa-xã hội gắn liền với cuộc sống của người dân
Trải
rộng trên hầu khắp các lĩnh vực từ giáo dục, văn hóa, y tế, phúc lợi xã
hội, môi trường đến ứng phó các thách thức như bệnh dịch, ma túy, thiên
tai…, trụ cột văn hóa-xã hội góp phần chăm lo và nâng cao chất lượng
cuộc sống của người dân một cách toàn diện và thực chất. Trong thập kỷ
qua, tỷ lệ người nghèo, người cực nghèo ở các nước thành viên đã giảm
hơn 4 lần; số người thuộc tầng lớp trung lưu tăng gấp 6 lần, từ 50 triệu
người năm 2004 lên 300 triệu người năm 2014.
Các
hoạt động hợp tác hiệu quả và sôi động thông qua nhiều khuôn khổ và cơ
chế đã hình thành thói quen hợp tác và chia sẻ, để cùng nhau xây dựng
đại gia đình các dân tộc Đông Nam Á đùm bọc và giúp đỡ lẫn nhau để cùng
phát triển. Tinh thần tương thân tương ái này đang dần định hình bản sắc
chung ASEAN để nối kết người dân ASEAN với nhau trong ý thức cộng đồng
và đưa các giá trị ASEAN vươn xa ngoài khu vực.
* Một ASEAN rộng mở với vai trò trung tâm ở khu vực
Cùng
với hợp tác nội khối, ASEAN theo đuổi chính sách hướng ngoại, tạo sắc
thái cởi mở cho tiến trình liên kết của ASEAN. Với vai trò “người trung
gian thực tâm”, ASEAN đã thành công thu hút và gắn kết các đối tác vào
hợp tác khu vực thông qua các khuôn khổ như: ASEAN+1, ASEAN+3, Cấp cao
Đông Á (EAS), Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF). Các cơ chế này, với những
đặc thù riêng, đan cài với nhau và bổ trợ cho nhau, dần định hình một
cấu trúc khu vực đa tầng nấc, đa lĩnh vực với ASEAN ở vị trí tâm điểm.
Từ
ARF là cơ chế an ninh đa phương đầu tiên ở khu vực, cơ chế ASEAN+3 với
trọng tâm là hợp tác kinh tế, thương mại, tài chính, khuôn khổ ASEAN+1
nhằm thúc đẩy hợp tác toàn diện giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài,
đến tiến trình EAS là diễn đàn của các Lãnh đạo trao đổi về các vấn đề
mang tầm chiến lược, ASEAN đã khẳng định được vai trò dẫn dắt và định
hướng tại các diễn đàn, cân bằng và điều hòa các lợi ích đan xen ở khu
vực. Vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực nhận được sự tôn trọng và ủng
hộ của tất cả các đối tác. Thành tích đối ngoại nổi bật này được phản
ánh qua việc ASEAN thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với 7 nước là:
Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, Mỹ, Australia, New Zealand và Ấn Độ và
quan hệ đối tác toàn diện với Nga, EU và Canada. Hiện nay, 83 nước và tổ
chức đã cử đại sứ tại ASEAN, cho thấy uy tín và sức hấp dẫn ngày càng
cao của ASEAN.
Những
kết quả đạt được trong 7 năm thực hiện lộ trình cùng cả một quá trình
dài nỗ lực trước đó đã giúp chuẩn bị hành trang cho ASEAN có đủ tự tin
và tâm thế để công bố Cộng đồng ASEAN chính thức ra đời vào ngày
31-12-2015.
Cộng đồng ASEAN 2015: Mô hình cao nhất của hợp tác khu vực
Trước
hết, cần phải khẳng định Cộng đồng ASEAN 2015 ra đời là bước chuyển mới
về chất của một ASEAN gắn kết, chia sẻ lợi ích và phát triển thịnh
vượng chung. Đây là kết quả của gần nửa thế kỷ phấn đấu bền bỉ vươn lên.
Từ Tuyên bố Bangkok 1967 đến Tầm nhìn ASEAN 2020, từ Hiệp ước TAC đến
Hiến chương ASEAN, từ Tuyên bố Hòa hợp Bali II đến Lộ trình xây dựng
Cộng đồng ASEAN, các nước thành viên luôn nỗ lực không ngừng vì sự phát
triển và thành công của ASEAN. Tổng hòa của các nỗ lực đó đưa đến sự
hình thành cộng đồng, cho thấy quá trình trưởng thành và lớn mạnh của
ASEAN từ một tổ chức còn rất khiêm tốn ở Đông Nam Á trở thành một Cộng
đồng ASEAN liên kết chặt chẽ trên cả 3 trụ cột về chính trị-an ninh,
kinh tế và văn hóa-xã hội với vai trò và vị thế ngày càng cao ở trong
khu vực và trên thế giới.
Nhìn
lại từng bước tiến 48 năm qua, việc ASEAN ý thức được cần sớm hiện thực
hóa ý tưởng về cộng đồng có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đó là một quyết
sách chiến lược thức thời, một con đường đúng đắn đã lựa chọn. ASEAN có
đặc thù là tập hợp của những thành viên hết sức đa dạng, từ vị trí địa
lý, hoàn cảnh lịch sử, đến chế độ chính trị, truyền thống văn hóa và
trình độ phát triển lại tồn tại trong môi trường cạnh tranh thường xuyên
giữa các nước lớn với những tác động thuận nghịch khó lường. Hơn nữa là
sự xuất hiện và gia tăng phức tạp của các thách thức an ninh phi truyền
thống mà không một quốc gia riêng lẻ nào có thể tự ứng phó và xử lý.
Trong bối cảnh đó, tăng cường liên kết chặt chẽ và sâu rộng là nhu cầu
bức bách đặt ra cho ASEAN để bảo đảm cùng tồn tại trong hòa bình, phát
triển trong ổn định và thịnh vượng trong hài hòa của tất cả các nước
thành viên.
Có
thể nói, hợp tác ASEAN là một quá trình tiệm tiến, từ mức độ thấp đến
cao, từ các vấn đề chung đến cụ thể, từ không chính thức đến chính thức
và thể chế hóa với mục tiêu xuyên suốt là một tầm nhìn chung. Trong dòng
chảy đó, xây dựng Cộng đồng ASEAN được xác định là một quá trình tiếp
diễn và lâu dài, đã, đang và sẽ tiếp tục mang lại những lợi ích cụ thể
thiết thực cho cả khu vực và từng nước thành viên mà bao trùm là giữ
được môi trường hòa bình, ổn định, hợp tác vì phát triển và thịnh vượng.
Sự
hình thành Cộng đồng ASEAN 2015 là dấu ấn lịch sử, ghi nhận một chặng
đường phấn đấu không mệt mỏi của ASEAN, đồng thời chuẩn bị nền tảng,
định hướng và khuôn khổ cho ASEAN vững tin bước vào giai đoạn mới - giai
đoạn củng cố vững mạnh Cộng đồng hướng tới những mục tiêu liên kết cao
hơn.
Tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN: Dấu ấn Việt Nam
Cộng
đồng ASEAN 2015 hình thành không chỉ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối
với khu vực nói chung mà riêng với Việt Nam, ý nghĩa này còn được nhân
lên bởi sự trùng hợp với dấu mốc tròn 20 năm Việt Nam gắn bó với Hiệp
hội (1995-2015). Sự gắn kết giữa ASEAN và Việt Nam là một quá trình
tương hỗ, mang lại lợi ích cho nhau. Việt Nam đã có những đóng góp đáng
kể vào sự lớn mạnh và thành công chung của ASEAN được các nước ghi nhận.
Với
Việt Nam, tham gia ASEAN là đột phá khẩu mở cánh cửa phá vỡ bao vây cấm
vận và từng bước hội nhập vào đời sống khu vực và quốc tế. Trở thành
thành viên ASEAN đã giúp thúc đẩy quan hệ hữu nghị, hòa bình hợp tác
giữa Việt Nam với các nước láng giềng trong khu vực trên nhiều lĩnh vực
như chính trị, ngoại giao, an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội, tạo cho
chúng ta những cơ hội và triển vọng mới phát triển đất nước.
Tham gia ASEAN còn góp phần nâng cao vị thế và tiếng nói của Việt Nam
trong khu vực và trên trường quốc tế. 20 năm tham gia ASEAN chứng kiến
quá trình trưởng thành của Việt Nam trên sân chơi hội nhập, từ giai đoạn
học hỏi, làm quen để vượt qua những bỡ ngỡ, e ngại ban đầu, đến hoàn
thành đầy đủ nghĩa vụ của một thành viên và tiến tới vị thế hiện nay là
một thành viên chủ động, tích cực tham gia định hình "luật chơi chung".
Có thể nói, các giai đoạn Việt Nam tham gia ASEAN luôn đồng hành, là một
trong những cơ sở cho quá trình đổi mới tư duy đối ngoại của Việt Nam.
Tổng kết quá trình Việt Nam tham gia ASEAN, nhiều dấu ấn đóng góp quan
trọng của Việt Nam luôn gắn liền với những bước tiến đầy ý nghĩa của
ASEAN.
Đóng
góp ấn tượng đầu tiên của Việt Nam phải kể đến là việc ta đăng cai Hội
nghị Cấp cao ASEAN 6 tại Hà Nội năm 1998 chỉ sau 3 năm gia nhập ASEAN.
Thời điểm đó, ASEAN đang bộn bề với những lo toan của hậu khủng hoảng
tài chính khu vực 1997-1998, những chỉ trích, nghi ngờ về hiệu quả, thậm
chí sự tồn tại của ASEAN. Với nỗ lực của các nước thành viên và đặc
biệt là nước chủ nhà, Hội nghị đã thông qua Tuyên bố Hà Nội và Chương
trình Hành động Hà Nội, củng cố quyết tâm cùng nhau vượt qua giai đoạn
khó khăn này. Cũng tại Hội nghị, với việc áp dụng linh hoạt phương cách
ASEAN, Việt Nam đã thành công thúc đẩy quyết định kết nạp Campuchia làm
thành viên thứ 10, hiện thực hóa giấc mơ đoàn kết cả 10 quốc gia Đông
Nam Á dưới một mái nhà chung, đặt viên gạch đầu tiên cho quá trình xây
dựng Cộng đồng ASEAN. Diễn ra vào những năm cuối của thế kỷ 20, Hội nghị
đã chuyển tải thông điệp về sức sống mạnh mẽ và tinh thần đoàn kết của
ASEAN, đưa ASEAN vững bước vào thế kỷ 21.
Ba
năm tiếp theo, với vai trò Chủ tịch ASEAN 2000-2001, chúng ta đã thúc
đẩy và đưa nội dung thu hẹp khoảng cách phát triển trở thành một ưu tiên
hàng đầu và thường xuyên của ASEAN với việc thông qua Tuyên bố Hà Nội
2001 về thu hẹp khoảng cách phát triển. Trong quá trình xây dựng Cộng
đồng, thu hẹp khoảng cách phát triển là bước đi quan trọng để hỗ trợ các
nước thành viên hội nhập đầy đủ, hiệu quả và mang lại thịnh vượng chung
cho cả khu vực.
Tiếp
đà những thành công đó, Việt Nam đã tham gia sâu rộng vào hợp tác ASEAN
trên tất cả các lĩnh vực từ chính trị, an ninh, quốc phòng, đến kinh
tế, văn hóa, y tế, giáo dục, môi trường. Vai trò của Việt Nam được thể
hiện rõ nét qua những đóng góp tích cực cho quá trình xây dựng các văn
kiện định hướng lớn của ASEAN như: Tuyên bố Hòa hợp Bali II (2003),
Chương trình Hành động Vientiane (2004), Hiến chương ASEAN (2007), Lộ
trình xây dựng Cộng đồng ASEAN (2009-2015).
Đáng
chú ý nhất đánh dấu sự trưởng thành vững vàng và được các nước đánh giá
cao là Việt Nam hoàn thành xuất sắc nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN 2010. Với
chủ đề “Hướng tới Cộng đồng ASEAN: Từ tầm nhìn đến hành động”, ta đã chủ
động dẫn dắt, đưa bộ máy mới của Hiệp hội sau Hiến chương ASEAN vận
hành trôi chảy, đẩy mạnh tiến trình xây dựng Cộng đồng theo hướng thực
thi và thực chất. Quan hệ đối ngoại của ASEAN cũng được mở rộng với việc
lần đầu tiên tại Hà Nội diễn ra tới 10 Hội nghị Cấp cao giữa ASEAN với
các đối tác, đưa ra nhiều định hướng lớn cho hợp tác và phát triển ở khu
vực, trong đó có quyết định về việc mời Nga và Mỹ tham gia EAS. Với
những dấu ấn đó, năm 2010 được xem là năm bản lề quan trọng của ASEAN
trong hành trình liên kết khu vực.
Phát
huy thành công của năm 2010, thực hiện thắng lợi chủ trương Đại hội
Đảng lần thứ XI đề ra là “chủ động, tích cực và có trách nhiệm cùng các
nước xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh”, Việt Nam tiếp tục đóng vai trò
tiên phong trong việc triển khai các trọng tâm, ưu tiên hướng tới mục
tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN, là một trong những nước thực hiện đầy
đủ nhất các nghĩa vụ và cam kết trong Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN,
đóng góp nhiều công sức vào việc xây dựng và triển khai các văn kiện và
quyết sách chiến lược của ASEAN trong giai đoạn mới như Tuyên bố về
Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các Quốc gia toàn cầu (2011), Tuyên bố
EAS về các nguyên tắc quan hệ cùng có lợi (2011), Tuyên bố ASEAN về Nhân
quyền (2012) và gần đây nhất là Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025.
Cộng
đồng ASEAN chính thức hình thành sẽ đưa ASEAN bước sang một giai đoạn
phát triển mới, năng động hơn và thực chất hơn. Một ASEAN liên kết sâu
rộng chắc chắn sẽ tiếp tục mang lại cho các nước thành viên và khu vực
nhiều lợi ích to lớn và thiết thực hơn. Tiếp tục phương châm chủ động,
tích cực và có trách nhiệm, Việt Nam sẽ nỗ lực hết sức mình vì tương lai
một Cộng đồng ASEAN đoàn kết và vững mạnh.
1 Tuyên bố Bangkok 1967.
2 Tuyên bố Hình thành Cộng đồng ASEAN 2015.
3 Tầm nhìn ASEAN 2020
Theo chinhphu.vn
|