Nhân
kỷ niệm 50 năm thành lập ASEAN (1967-2017), Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ
Ngoại giao Phạm Bình Minh đã có bài viết với chủ đề 50 năm ASEAN: Tiến
bước vững vàng vì “một tầm nhìn, một bản sắc, một cộng đồng đùm bọc và
sẻ chia”. Cổng TTĐT Chính phủ trân trọng giới thiệu bài viết của Phó Thủ
tướng.
Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh. Ảnh: VGP/Hải Minh
Năm
mươi năm trước, xuất phát từ “mong muốn xây dựng một nền tảng vững chắc
cho hành động chung nhằm thúc đẩy hợp tác khu vực ở Đông Nam Á trên
tinh thần bình đẳng và đối tác, đóng góp cho hòa bình, tiến bộ ở khu
vực”, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) đã chính thức ra đời. Năm
mươi năm chỉ như một “chớp mắt” của lịch sử, song với ASEAN đó là cả
một chặng đường dài với bao gian khó nhưng có những mốc son lưu dấu, có
những bước lớn mạnh, trưởng thành khi phấn đấu không mệt mỏi hướng tới
mục tiêu “một tầm nhìn, một bản sắc, một cộng đồng đùm bọc và sẻ chia”.
Việt Nam tự hào là một phần quan trọng trong tiến trình lịch sử ấy với
những đóng góp không nhỏ để có một ASEAN ngày hôm nay.
Nửa thế kỷ ASEAN và những mốc son lịch sử
Ngày
8/8/1967, Bộ trưởng Ngoại giao năm nước Đông Nam Á đã cùng ký vào bản
Tuyên bố Băng Cốc, khai sinh ra ASEAN - “Hiệp hội đại diện cho ý chí tập
thể của các quốc gia ở Đông Nam Á gắn bó với nhau bởi tình hữu nghị và
hợp tác, và thông qua những cống hiến và nỗ lực chung đảm bảo cho nhân
dân mình và cho các thế hệ mai sau được hưởng hòa bình, tự do và phồn
vinh”. Từ một tổ chức với năm thành viên đầu tiên gồm Indonesia,
Malaysia, Singapore, Thái Lan và Philippines, ASEAN đã kết nạp thêm
Brunei (1984), Việt Nam (1995), Lào và Myanmar (1997) và Campuchia
(1999), hiện thực hóa giấc mơ về một ASEAN bao gồm cả mười nước Đông Nam
Á.
Hội
nghị Cấp cao ASEAN họp lần đầu tiên năm 1976, thể hiện mức độ quan tâm
cao hơn và cam kết chính trị mạnh mẽ hơn dành cho hợp tác ASEAN. Khu vực
Thương mại tự do ASEAN (AFTA) thành lập năm 1992, là thành quả của 25
năm đầu tiên hợp tác kinh tế ASEAN, đồng thời đặt nền tảng quan trọng
xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN sau này. Diễn đàn Khu vực ASEAN (ARF)
ra đời năm 1994 với tinh thần “thúc đẩy hòa bình và an ninh qua đối
thoại và hợp tác ở châu Á - Thái Bình Dương” đã khởi đầu cơ chế đối
thoại và tham vấn về các vấn đề an ninh và chính trị trong khu vực.
Năm
2007, ASEAN ghi thêm một mốc son mới đúng dịp kỷ niệm 40 năm thành lập
bằng việc ký kết Hiến chương ASEAN. Hiến chương ra đời đã tạo nên sự
thay đổi sâu sắc về chất, đưa ASEAN từ một tổ chức hợp tác khu vực đơn
thuần dựa trên các văn kiện chính trị trở thành một thực thể pháp lý.
Hiến chương ASEAN cũng là hiện thân cho những giá trị chung của các nước
thành viên ASEAN: Mười quốc gia cùng cất chung một lời hát, mười sắc cờ
hiện hữu trên lá cờ chung bốn màu xanh, đỏ, trắng, vàng, mười bó lúa
đan kết làm nên biểu tượng ASEAN của sự đoàn kết và thịnh vượng. Mười
năm qua, Hiến chương ASEAN đã và đang phát huy giá trị, dù đã có lúc
những biến động của tình hình thực tế đã đặt ra trở ngại đối với mục
tiêu của Hiến chương, nhưng về cơ bản đây vẫn là bản “Hiến pháp” duy
nhất, phù hợp với đặc thù và mức độ hợp tác trong ASEAN.
Các
nước thành viên ASEAN gần gũi về địa lý, nhưng đa dạng về chế độ chính
trị, văn hóa, ngôn ngữ và trình độ phát triển, trải qua những thăng trầm
lịch sử với những mục tiêu và vận mệnh chung đã dần dần thu hẹp khoảng
cách, hài hòa khác biệt, “tính đa dạng phong phú đã đem lại sức mạnh và
nguồn cổ vũ, giúp nhau xây dựng một ý thức cộng đồng mạnh mẽ”. Từ ý
tưởng sơ khởi về một cộng đồng ASEAN trong Tuyên bố Hòa hợp Bali II
(2003), với thực lực và nền tảng pháp lý đã có, với lộ trình xây dựng
cộng đồng (2009-2015) được triển khai hiệu quả, ngày 31/12/2015, Cộng
đồng ASEAN chính thức ra đời, mở ra một chương mới trong lịch sử của
ASEAN, đưa hợp tác ASEAN lên một tầm cao mới.
Năm mươi năm vun đắp một Cộng đồng
Cộng
đồng ASEAN 2015 hình thành là kết quả của gần 50 năm hợp tác. Nền tảng
vững chắc nhất, cũng là thành tựu lớn nhất chính là bảo đảm môi trường
hòa bình, ổn định và an ninh khu vực. Cộng đồng chính trị-an ninh gắn
kết sâu rộng được xây dựng trên cơ sở những cam kết chính trị, những
chuẩn mực ứng xử đã được thiết lập cũng như các nguyên tắc về đồng
thuận, không can thiệp công việc nội bộ, pháp quyền, quản trị, liêm
chính đã hình thành trong đời sống chính trị ASEAN. Cộng đồng Kinh tế là
sự phát triển cao hơn của Khu vực Thương mại tự do ASEAN (AFTA), kế
thừa những kết quả liên kết kinh tế nội khối và kết nối với kinh tế toàn
cầu, thừa hưởng lợi ích của các Hiệp định thương mại tự do giữa ASEAN
và các đối tác. Cộng đồng Kinh tế tạo động lực phát triển cho nền kinh
tế các nước thành viên, đem lại cho người dân những cơ hội tiếp cận thị
trường, mở rộng cơ hội đầu tư, kinh doanh. Các khuôn khổ, cơ chế và tập
quán hợp tác, sẻ chia được hình thành trong các lĩnh vực từ giáo dục,
văn hóa, y tế, phúc lợi xã hội, môi trường đến ứng phó các thách thức
như bệnh dịch, ma túy, thiên tai…là các nhân tố định hình cho Cộng đồng
Văn hóa - Xã hội ASEAN, đưa Cộng đồng trở thành đại gia đình các dân tộc
Đông Nam Á đùm bọc, chia sẻ và giúp đỡ nhau để cùng phát triển.
ASEAN
cũng phát huy thành quả trong quan hệ đối ngoại, tiếp tục đẩy mạnh hợp
tác với bên ngoài nhằm tranh thủ sự ủng hộ và hỗ trợ thiết thực từ các
đối tác, đồng thời củng cố và duy trì vai trò trung tâm ở khu vực. Những
kết quả hợp tác nghị viện ASEAN và ngoại giao nhân dân góp phần làm
phong phú và toàn diện bức tranh tổng thể Cộng đồng ASEAN trong tương
lai.
Nhằm
định hướng cho giai đoạn phát triển tiếp theo, các lãnh đạo ASEAN đã
thông qua Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025: Cùng vững vàng tiến bước, cam
kết xây dựng “một Cộng đồng hòa bình, ổn định và tự cường với năng lực
được nâng cao để ứng phó hiệu quả với các thách thức”.
Tuy
nhiên, ASEAN cũng đang đứng trước nhiều khó khăn và thách thức, trong
đó yếu tố chủ quan là tổ chức bộ máy và cơ chế hoạt động hiệu quả chưa
cao, thỏa thuận nhiều song triển khai còn hạn chế, trình độ phát triển
kinh tế đa dạng, nhận thức của người dân về ASEAN chưa đủ, lợi ích và ưu
tiên của mỗi nước khác nhau. Nhân tố khách quan là tác động không thuận
từ cạnh tranh giữa các nước lớn cũng như những biến chuyển nhanh của
tình hình khu vực và quốc tế. Trong bối cảnh đó, trọng trách đặt lên vai
các nước thành viên càng thêm nặng. Để có thể tận dụng các cơ hội, ứng
phó kịp thời các thách thức, xây dựng thành công Cộng đồng ASEAN, tất cả
các nước thành viên cần có cam kết chính trị mạnh mẽ hơn nữa, đề cao
đoàn kết và liên kết nội khối, triển khai nghiêm túc các chương trình và
kế hoạch đặt ra một cách hiệu quả, tôn trọng các nguyên tắc, chuẩn mực
chung cũng như xử lý hài hòa giữa lợi ích quốc gia và khu vực. Và quan
trọng hơn, các thành viên cần tăng cường học hỏi và hỗ trợ lẫn nhau, tận
dụng những thành tựu và kinh nghiệm tốt từ những người anh em để góp
phần thu hẹp khoảng cách phát triển, thu ngắn quãng đường đi đến đích,
để thực sự “cùng vững vàng tiến bước”, thực sự phát huy ý nghĩa của hai
chữ “cộng đồng”.
Việt Nam trong ASEAN - cùng thắp sáng ngọn lửa chung
Là
thành viên có dân số lớn thứ 3 và diện tích đứng thứ 4 trong ASEAN, với
vị trí địa chiến lược và kinh tế quan trọng ở Đông Nam Á, Việt Nam có
vai trò quan trọng trong ASEAN và được các nước thành viên khác đặt
nhiều kỳ vọng. Việc Việt Nam trở thành thành viên chính thức của ASEAN
năm 1995 đánh dấu bước ngoặt lớn đối với khu vực, mở ra một kỷ nguyên
mới của hòa bình và hợp tác.
22
năm tham gia ASEAN, dù là thành viên đến sau, trình độ phát triển còn
khoảng cách với nhiều nước, nhưng Việt Nam luôn thể hiện thiện chí và nỗ
lực, nhiệt huyết và trách nhiệm, đóng góp không nhỏ vào thành tựu chung
của ASEAN. Đó là nỗ lực của Việt Nam thúc đẩy kết nạp các nước Đông Nam
Á còn lại để hình thành ASEAN-10. Đó là vai trò tích cực của Việt Nam
trong xác định mục tiêu, phương hướng phát triển và hình thành các quyết
sách lớn của ASEAN. Đó là dấu ấn Việt Nam trong các sự kiện lớn như Hội
nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội (12/1998), đảm nhiệm tốt nhiệm
kỳ Chủ tịch ASEAN 2000-2001 và hoàn thành xuất sắc vai trò Chủ tịch
ASEAN 2010 với những kết quả to lớn và thực chất (như mở rộng Cấp cao
Đông Á bao gồm tất cả các nước lớn ở khu vực, thành lập cơ chế Hội nghị
Bộ trưởng quốc phòng Mở rộng…).
Trong
bối cảnh thế giới và khu vực có nhiều bất ổn, trực tiếp hoặc gián tiếp
ảnh hưởng đến an ninh và ổn định ở Đông Nam Á, Việt Nam luôn khẳng định
tiếng nói của tinh thần đoàn kết, thống nhất và nâng cao ý thức trách
nhiệm chung nhằm ứng phó hiệu quả với các nguy cơ đe dọa hòa bình, an
ninh và ổn định của khu vực.
Từ
khi Cộng đồng ASEAN hình thành cuối năm 2015, Việt Nam đã và đang cùng
các thành viên ASEAN tích cực triển khai xây dựng Cộng đồng, thực hiện
nghiêm túc các cam kết và đề xuất sáng kiến trong nhiều lĩnh vực. Đáng
chú ý, Việt Nam là một trong hai nước có tỷ lệ thực hiện cao nhất các
biện pháp ưu tiên trong Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng Kinh tế
ASEAN. Việt Nam cũng có nhiều đóng góp quan trọng trong mở rộng quan hệ
và đẩy mạnh hợp tác giữa ASEAN với các đối tác, đảm nhận thành công vai
trò điều phối quan hệ ASEAN với Trung Quốc (2009-2012), EU (2012-2015),
Ấn Độ (2015-2018).
Tham
gia ASEAN đã mang đến nhiều lợi ích và cơ hội để Việt Nam từng bước hội
nhập với khu vực và quốc tế, nâng cao thực lực và cải cách trong nước,
phát huy vai trò và vị thế của một quốc gia có trách nhiệm trong cộng
đồng quốc tế. Chúng ta đã đóng góp vào thành quả của ASEAN với tâm thế
cùng thắp sáng ngọn lửa chung, nỗ lực không ngừng nghỉ vì các mục tiêu
của cả Cộng đồng.
Từ Tầm nhìn đến Hành động: Việt Nam chung sức xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh
Cộng
đồng ASEAN được vun đắp từ thành quả của 50 năm hợp tác ASEAN, nhưng
mới ở giai đoạn non trẻ ban đầu trong tiến trình phát triển thành một
Cộng đồng “gắn kết về chính trị, liên kết về kinh tế, có trách nhiệm xã
hội; hoạt động dựa trên luật lệ; hướng tới người dân và lấy người dân
làm trung tâm”. Trước nhiệm vụ lớn, vận hội lớn cùng thách thức lớn của
Cộng đồng, mỗi quốc gia thành viên, trong đó có Việt Nam, cần xác định
vai trò và trách nhiệm của mình để cùng nhau vững vàng tiến bước tới
đích cuối cùng.
Để
đi được chặng đường dài cần hoàn thành những mục tiêu ngắn. Trên cơ sở
những mục tiêu và kế hoạch chung ASEAN đã xác định trong Tầm nhìn ASEAN
2025 và các Kế hoạch tổng thể trên 3 Trụ cột cộng đồng, với thế và lực
mới, Việt Nam tiếp tục tham gia hợp tác ASEAN trên mọi lĩnh vực với mức
độ và phạm vi sâu rộng hơn các giai đoạn trước đó.
Là một thành viên chủ động,
Việt Nam tiếp tục đóng vai trò nòng cốt trong thúc đẩy đoàn kết, thống
nhất và vai trò trung tâm của ASEAN, nhất là trong việc duy trì hòa
bình, an ninh phục vụ phát triển của khu vực; đẩy mạnh hợp tác trong các
lĩnh vực, ngành kinh tế ưu tiên như hỗ trợ các doanh nghiệp siêu nhỏ,
nhỏ và vừa (MSMEs), công nghệ sáng tạo số, nông nghiệp, an ninh năng
lượng, an ninh nguồn nước, kết nối, thu hẹp khoảng cách phát triển; chủ
động xây dựng các kế hoạch hành động, đề xuất sáng kiến, dự án khả thi
liên quan đến nâng cao chất lượng sống của người dân như an sinh xã hội,
giáo dục, lao động, bảo vệ môi trường. Việt Nam cũng sẽ tiếp tục thúc
đẩy hợp tác thực chất giữa ASEAN với các đối tác lớn, phát huy vai trò
của ASEAN nói chung và Việt Nam nói riêng trong quan hệ với các quốc
gia, tổ chức trên thế giới.
Là một thành viên tích cực,
Việt Nam đã và đang thúc đẩy “văn hóa thực thi” trong ASEAN, nâng cao
hiệu quả hoạt động của bộ máy tổ chức, tăng cường hợp tác thực tiễn để
ứng phó với các thách thức an ninh phi truyền thống, gắn kết giữa các cơ
chế ASEAN có vai trò dẫn dắt ở khu vực (như EAS, ARF, ADMM+,…); thực
hiện đầy đủ các cam kết trong Kế hoạch tổng thể xây dựng Cộng đồng Kinh
tế ASEAN, nhất là các lĩnh vực đầu tư, tài chính, giao thông vận tải,
liên kết kinh tế thông qua các FTA hiện có cũng như thúc đẩy nâng cấp
các FTA ở khu vực; tích cực triển khai Kế hoạch tổng thể của Cộng đồng
Văn hóa-Xã hội ASEAN và các chương trình hợp tác chuyên ngành, ưu tiên
các lĩnh vực y tế, du lịch, văn hóa, bình đẳng giới, và tuyên truyền
nâng cao nhận thức về Cộng đồng ASEAN.
ASEAN
có tầm quan trọng chiến lược đối với Việt Nam, là ưu tiên trong chính
sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta. Một ASEAN liên kết chặt chẽ hơn,
đoàn kết thống nhất và giữ vai trò trung tâm ở khu vực, một Cộng đồng
ASEAN vững mạnh, phồn vinh và vì người dân sẽ góp phần bảo đảm những lợi
ích lâu dài của các quốc gia thành viên cũng như toàn thể người dân
trong khu vực. ASEAN ngày nay đã là mái nhà chung của các dân tộc Đông
Nam Á, với nền móng chắc chắn và những trụ cột vững vàng. Với quyết tâm
“đảm bảo sự phát triển bền vững vì lợi ích của các thế hệ hiện tại và
tương lai, đặt hạnh phúc, đời sống và phúc lợi của nhân dân ở vị trí
trung tâm của tiến trình xây dựng cộng đồng”, chúng ta tin tưởng Cộng
đồng ASEAN sẽ phát triển bền vững và thịnh vượng.
Theo chinhphu.vn